Stijfsel: het Zaanse Witte Goud

Geplaatst op door

Workhop op het Hemlab voor het primair onderwijs over 500 jaar stijfselindustrie in de Zaanstreek.

Loop je met je leerlingen door het Rijksmuseum in Amsterdam, dan zie je schilderijen van rijke mensen met mooie witte kragen. Wat elk Zaans kind moet weten, is dat die witte kragen zo mooi in vorm bleven door het witte stijfsel dat in de Zaanstreek werd gemaakt uit tarwe of aardappelen.

Bijna alle stijfsel die tussen de 16e eeuw en 1945 in Engeland en Amerika werd gebruikt, werd gemaakt in de Zaanstreek en was belangrijk voor de Zaanse economie. Vandaar dat je het Zaanse witte stijfsel ook wel het Zaanse “witte goud” kunt noemen.

Stijfsel/zetmeel is een basisproduct voor kledingstijfsel en plaksel, maar ook voor pudding, soepen en sauzen.

In het Stijfsellaboratorium gaan de leerlingen zelf zetmeel isoleren uit aardappelen en verwerken tot stijfsel en lijm. Het stijfsel en de lijm moet natuurlijk ook getest worden op textiel en papier. Leerlingen kleuren ook de zetmeelkorrels in aardappelen en kunnen die bekijken met vergrootglas of microscoop.

Het eindproduct mag mee genomen worden en kan gebruikt worden voor een project op school, bijvoorbeeld om stoffen te stijven of kragen te ontwerpen. Voor het Stijfsellab is een aanvullende lesbrief in ontwikkeling voor extra informatie en ter voorbereiding op het Stijfsellab.

Voor wie
Primair onderwijs groep 5, 6, 7 en 8

Duur
t/m 24 leerlingen 90 min.
vanaf 25 leerlingen 105 min.

Locatie
Hemlab, Barndegat 6-8, 1505 HN Zaandam
   
Het Hemlab is te bereiken met bus, openbaar vervoer, auto en fiets.

Prijs
Groep t/m 22 leerlingen € 231,-
Groep 23-32 leerlingen € 10,50 per leerling.
20% korting op elke volgende workshop op dezelfde dag.
Alle prijzen zijn inclusief 9% btw

Begeleiding
1 of 2 begeleiders per 15 leerlingen

Plannen en boeken
Vanaf september 2020 op maandag en dinsdag. Plan een datum in overleg met ons of kijk in onze activiteitenkalender welke dag nog vrij is.
Boeken via info@hemlab.nl of neem contact op via
06-52484935 met Marie-Claire Vugts  of
06-17165114 met Geert de Boer

Lesbrief
De leerlingen maken in het Hemlab stijfselbezinksel en stijfsellijm. Terug op school kunnen de leerlingen aan de slag met de stijfsel om mee te plakken of om er kragen mee te maken.
De workshop is uitstekend te combineren:

  • met een kringgesprek: Wat is er Zaans aan de Nachtwacht?
  • en/of met de workshop De Kracht van Kragen van de textielkunstenaar Nathalie Prins – van Duin. De leerlingen maken met het stijfsel uit het Hemlab kragen uit de Gouden Eeuw en een 3D kraag naar eigen ontwerp. De kragen kunnen gedragen worden bij het bezoek in het Rijksmuseum of bij het maken van een groepsfoto.
  • en/of met de rondleiding Proef de Gouden Eeuw in het Rijksmuseum. De gidsen besteden speciaal aandacht aan het thema en zouden het heel spannende vinden als de leerlingen eigen gemaakte witte kragen dragen tijdens het bezoek.

De volledige lesbrief: www.hemlab.nl/lesbrief-stijfsellab

Kerndoelen
Nederlands > Schriftelijk onderwijs: 4, 9
Rekenen/Wiskunde > Wiskundig inzicht en handelen: 26, 27, 28, 29, 30, 31, 33
Oriëntatie op jezelf en de wereld > Mens en samenleving: 37
Oriëntatie op jezelf en de wereld > Natuur en techniek: 41, 42, 43
Oriëntatie op jezelf en de wereld > Ruimte: 50
Oriëntatie op jezelf en de wereld > Tijd: 51, 53
Kunstzinnige oriëntatie: 56

Werkvorm
Het Stijfsellab is een workshop waar leerlingen 6 bewerkingen uitvoeren om van aardappelen aardappelen stijfsel te maken. De leerlingen werken in groepjes van 2. Samen zijn de leerlingen verantwoordelijk voor veiligheid en netheid. Alle metingen en waarnemingen worden genoteerd in het stijfselboekje. Samen gaan ze op zoek naar antwoorden, kunnen ze de resultaten bespreken en een conclusie trekken.

Veiligheid

Alle leerlingen en begeleiders dragen witte jassen, bij een aantal experimenten is het verplicht om een veiligheidsbril en/of handschoenen te dragen. Voorafgaand aan het Lab krijgen de leerlingen instructies hoe ze veilig moeten werken. Speciaal voor dit lab krijgen de leerlingen een instructie hoe ze veilig met heet water, gloeilampen en een kaars werken.

Technieken en vaardigheden

  • Lezen van een werkblad
  • Meten vloeistoffen
  • Wegen
  • Schillen en raspen
  • Rekenen
  • Waarnemen
  • Samenwerken
  • Opruimen en afwassen

EXPERIMENTEN
Zetmeelkorrels bekijken
De leerlingen kleuren met jodium de zetmeelkorrels in een aardappel en bekijken ze onder een loep of microscoop.

Aardappels wegen
De leerlingen wegen de aardappels en bepalen het volume van de aardappels. Hiermee kan het zetmeelgehalte worden bepaald in de aardappels.

Aardappels schillen en raspen
De aardappels worden gewassen, geschild en gerasp om de zetmeelkorrels uit de cellen vrij te maken.

Spoelen en zeven
Het aardappelrasp wordt gespoeld en gezeefd. Zo worden de vaste bestanddelen te scheiden van het stijfsel

Bezinken en decanteren
In een maatbeker zinkt het stijfsel naar de bodem en het vocht kan worden afgeschonken. Op de bodem blijft de stijfsel over. De opbrengst wordt gewogen.

Stijfsel testen
Het stijfsel kan nu gedroogd worden om mee te nemen naar school en/of getest worden of je er stof mee kan verstevigen en of je ermee kan plakken,