Stijfsel: het Zaanse “Witte Goud”! voor groep 5-8

Workhop voor het primair onderwijs.

Loop je met je leerlingen door het Rijksmuseum in Amsterdam, dan zie je schilderijen van rijke mensen met mooie witte kragen. Wat elk Zaans kind moet weten, is dat die witte kragen zo mooi in vorm bleven door het witte stijfsel dat in de Zaanstreek werd gemaakt uit eerst tarwe en later ook uit rijst en aardappelen.

Bijna alle stijfsel die tussen de 16^e eeuw en 1945 in Engeland en Amerika in kleding werd gebruikt, werd gefabriceerd in de Zaanstreek. De stijfselindustrie was eeuwen lang belangrijk voor de Zaanse economie, zodat je het Zaanse stijfsel het Zaanse “witte goud” kunt noemen.

Stijfsel/zetmeel is een basisproduct voor kledingstijfsel en voor plaksel, maar ook voor pudding, soepen en sauzen.

Op het Hemlab gaan de leerlingen 2 aan 2 een eigen stijfselhuis starten. Uit aardappelen isoleren ze zetmeel door raspen, zeven en bezinken. Na winning van het zetmeel, wordt er stijfsel van gefabriceerd.
Iedere leerlingen gaat zijn/haar stijfselhuis promoten met een zelf ontworpen en gemaakte vlag. De vlag wordt gesteven , zodat je kan zien dat de stijfsel een fantastisch ecologisch product is. Nadat de leerlingen hun vlag met een strijkbout droog hebben gestreken zijn ze de trotse bezitters van een mooie vlag.

Stijfsellab zelf zetmeel isoleren uit aardappelen en verwerken tot stijfsel. De stijfsel moet natuurlijk getest en gepromoot worden. ook getest worden op textiel en papier. Leerlingen kleuren ook de zetmeelkorrels in aardappelen en kunnen die bekijken met vergrootglas of microscoop.

Het eindproduct, de vlag, mag de leerling houden. Restanten stijfsel kunnen mee naar school genomen worden en kan gebruikt worden voor een project op school, bijvoorbeeld om stoffen te stijven, kragen te ontwerpen of er mee te lijmen.

Voor wie
Primair onderwijs groep 5, 6, 7 en 8

Duur
t/m 22 leerlingen 105 min.
vanaf 23 leerlingen 120 min.

Locatie
Hemlab, Barndegat 8, 1505 HN Zaandam
   
Het Hemlab is te bereiken met bus, openbaar vervoer, auto en fiets.
Deze workshop is alleen mogelijk op het Hemlab.

Tarieven op het Hemlab
€13,00 per deelnemer*
20% korting voor de 2e workshop op dezelfde dag.
Prijzen inclusief 9% btw

* Bij minder dan 22 deelnemers, worden er 22 deelnemers in rekening gebracht.
In onze kalender zie je op welke dagen je het Hemlab kan bezoeken met je groep.

Vragen?
Neem contact op via:
e-mail info@hemlab.nl
whatsapp 06-17165114
Geert de Boer 06-17165114
Marie-Claire Vugts 06-52484935

Lesbrief
De leerlingen maken in het Hemlab stijfselbezinksel, stijfsellijm en een promotievlag. Terug op school kunnen de leerlingen aan de slag met de stijfsel om mee te plakken of om er kragen mee te maken.
De workshop is uitstekend te combineren met bijvoorbeeld:

• met een kringgesprek: Wat is er Zaans aan de Nachtwacht?
• met de workshop De Kracht van Kragen van de textielkunstenaar Nathalie Prins – van Duin. De leerlingen maken met het stijfsel uit het Hemlab kragen uit de Gouden Eeuw en een 3D kraag naar eigen ontwerp. De kragen kunnen gedragen worden bij het bezoek in het Rijksmuseum of bij het maken van een groepsfoto.
• met de rondleiding Proef de Gouden Eeuw in het Rijksmuseum. Op aanvraag besteden de gidsen speciaal aandacht aan het thema kragen en het zou heel spannend zijn als de leerlingen eigen gemaakte witte kragen dragen tijdens het bezoek.

De volledige lesbrief: www.hemlab.nl/lesbrief-stijfsellab

Kerndoelen
Nederlands > Schriftelijk onderwijs: 4, 9
Rekenen/Wiskunde > Wiskundig inzicht en handelen: 26, 27, 28, 29, 30, 31, 33
Oriëntatie op jezelf en de wereld > Mens en samenleving: 37
Oriëntatie op jezelf en de wereld > Natuur en techniek: 41, 42, 43
Oriëntatie op jezelf en de wereld > Ruimte: 50
Oriëntatie op jezelf en de wereld > Tijd: 51, 53
Kunstzinnige oriëntatie: 56

Werkvorm
Het Stijfsellab is een workshop waar leerlingen 6 bewerkingen uitvoeren om van aardappelen aardappelen stijfsel te maken. De leerlingen werken in groepjes van 2. Samen zijn de leerlingen verantwoordelijk voor veiligheid en netheid.

Veiligheid

Alle leerlingen en begeleiders dragen witte jassen, bij een aantal experimenten is het verplicht om een veiligheidsbril en/of handschoenen te dragen. Voorafgaand aan het Lab krijgen de leerlingen instructies hoe ze veilig moeten werken. Speciaal voor dit lab krijgen de leerlingen een instructie hoe ze veilig met heet water, gloeilampen en een kaars werken.

Technieken en vaardigheden

• Lezen van een werkblad
• Wegen en afmeten
• Raspen, zeven, wassen en afgieten
• Ontwerpen
• Waarnemen
• Samenwerken
• Opruimen en afwassen

EXPERIMENTEN
Zetmeelkorrels bekijken
De leerlingen kleuren met jodium de zetmeelkorrels in een aardappel en bekijken ze onder een loep of microscoop.

Aardappels wegen
De leerlingen wegen de aardappels en bepalen het volume van de aardappels. Hiermee kan het zetmeelgehalte worden bepaald in de aardappels.

Aardappels schillen en raspen
De aardappels worden gewassen, geschild en gerasp om de zetmeelkorrels uit de cellen vrij te maken.

Spoelen en zeven
Het aardappelrasp wordt gespoeld en gezeefd. Zo worden de vaste bestanddelen te scheiden van het stijfsel

Bezinken en decanteren
In een maatbeker zinkt het stijfsel naar de bodem en het vocht kan worden afgeschonken. Op de bodem blijft de stijfsel over. De opbrengst wordt gewogen.

Stijfsel testen
Het stijfsel kan nu gedroogd worden om mee te nemen naar school en/of getest worden of je er stof mee kan verstevigen en of je ermee kan plakken,